طرح ریزی و آمادگی برای حوادث شیمیایی صنعتی

یک حادثه شیمیایی  می تواند اثرات مرگباری در صنعت، جامعه و یا محیط زیست داشته باشد. بهترین و موثر ترین راه کاهش دادن اثرات منفی یک حادثه شیمیایی، پاسخ به موقع و صحیح به حادثه است. با توجه به اینکه نمی توان احتمال وقوع حوادث شیمیایی را به صفر رساند، بنابراین لازم است که با طرح ریزی و آمادگی های مناسب حوادث شیمیایی را به حداقل رسانده ویا به شکل موثری کنترل کنیم.
طرح ریزی شرایط اضطراری به طراحی، تنظیم و نگهداری از زیر ساخت های پاسخ اضطراری مربوط شده و سبب تولید پلن ها، روش های اجرایی، راهنماها و اطلاعات مرتبط با مدیریت حوادث می شود. آمادگی در شرایط اضطراری هم، نتیجه اجرای طرح های اضطراری برای خطرات پیش بینی شده است.
از اواسط قرن بیستم، مواد شیمیایی نقش خودشان را در پیشرفت اقتصاد و رفاه جامعه پیدا کردند. در حال حاضر، بیش از 15 میلیون ماده شیمیایی خطرناک به صورت تجاری در دسترس قرار داشته و حدود 60 تا 70 هزار ماده از این تعداد به صورت روزمره استفاده می شوند. این مواد به بخشی از زندگی نوین بشر تبدیل شده اند که با این رشد چشمگیر تولید و جا به جایی مواد خطرناک، افزایش حوادث شیمیایی دور از انتظار نیست.
مرور تاریخچه حوادث شیمیایی نشان می دهد که برخی از حوادث شیمیایی در جاهایی دور از انتظار رخ داده اند. بنابراین در سطح بندی حوادث شیمیایی تعاریفی در نظر گرفته شده است که به شرح زیر می باشند:
1- بلایا (Catastrophe)
بالاترین سطح شدت حوادث شیمیایی است که در آن، منطقه ای بسیار وسیع تحت تاثیر قرار گرفته که کنترل حادثه شیمیایی از عهده مراجع و نهادهای محلی و دولتی هم خارج می شود. این دسته از حوادث بسیار نادر اند.
2-فاجعه (Disaster)
شرایطی که در آن تعداد زیادی از انسان ها در معرض مواجهات آسیب رسان شیمیایی قرار گرفته و این مواجهات می توانند سبب تهدید جدی و گسترده حیات افراد و دارایی های فیزیکی و اجتماعی شوند. شرایط فاجعه بار از کنترل سازمان مولد آن شرایط خارج شده و به کمک و اقدامات نهادها و مراکز دولتی بیرونی نیاز دارد.
3- شرایط اضطراری (Emergency)
شرایطی که اگر کنترل نشوند فاجعه بار خواهند بود. در شرایط اضطراری به اقدامات سریع و بحرانی نیاز است و اگر اقدامات موثر در جهت کنترل حادثه صورت نپذیرد فاجعه روی خواهد داد. شرایط اضطراری شیمیایی دارای مشخصاتی مثل پتانسیل گسترش پیامدها و نیاز به کنترل فوری هستند.
4-رویداد (Incident)
شرایطی که در آن، افراد بالقوه در معرض خطرات شیمیایی آسیب رسان قرار می گیرند. در این شرایط ممکن است نگرانی هایی در سطح جامعه ایجاد شده و مواد رها شده توان ایجاد آسیب های فوری یا تاخیری به سلامت افراد را دارا باشند. در صورت عدم کنترل، رویداد های شیمیایی می توانند به شرایط اضطراری تبدیل شوند.
مکانیسم بروز حوادث شیمیایی
حادثه شیمیایی، همواره با خروج یک ماده خطرناک (Outflow) از ظرف همراه است. خروج ماده از ظرف می تواند به هر دلیلی رخ دهد(دلایل فنی، خطای انسانی، محیطی، حوادث زنجیره ای، خرابکارانه و …). معمول ترین علل خروج مواد فرآیندی از شرایط تحت کنترل، نقض و خطاهای مدیریتی و فنی هستند. اساسا اقدامات پیشگیرانه ای از قبیل مدیریت ایمنی فرایند (PSM)، با هدف پیشگیری از خروج ناخواسته مواد از فرآیندها طراحی شده اند. پس از خروج ماده خطر ناک  از شرایط تحت کنترل، بسته به عوامل تاثیر گذار بیرونی و درونی، سناریوهای مختلفی محتمل خواهد بود. این سناریوها به سه دسته کلی آتش سوزی، انفجار و انتشار ماده سمی دسته بندی می شوند.
چرخه مدیریت شرایط اضطراری و حوادث بزرگ
چرخه مدیریت حوادث شیمیایی  فرآیند پیوسته ای را شکل می دهد که از طریق آن، صنایع، دولت و جوامع شهری در راستای کاهش اثرات احتمالی حوادث شیمیایی اقدامات مشترکی را انجام می دهند. ماهیت فعالیت هایی که  باید انجام شوند تا پیامدهای احتمالی فجایع شیمیایی را کاهش دهند؛ به مراحل این چرخش بستگی دارد. در کتاب  مدیریت شیمیایی حوادث از انتشارات حک  به طور کامل و جامع  در رابطه با این مراحل توضیح داده شده است.
برخی از سناریو های حوادث شیمیایی به دلیل اثرات فاجعه بار و تاثیراتی که بر روی جمعیت دارند خودبخود تشخیص داده می شوند. با این حال، بیشتر حوادث شیمیایی، حوادث کوچک تا متوسطی هستند که تعداد کمی از افراد را تحت تاثیر قرار می دهند. در بیشتر حوادث از این دست، بروز حوادث شیمیایی توسط صنعت حادثه ساز به مراجع ذیصلاح گزارش نمی شود. این کوتاهی می تواند نتیجه این تفکر باشد که شرکت تصور می کند که حادثه کوچک است و خودش می تواند حادثه را به تنهایی کنترل کرده و نیازی به گزارش به مراکز دیگر نیست. با این حال، در بسیاری از موارد، صنعت حادثه ساز دانش و اطلاع صحیحی درباره نحوه ارزیابی اثرات حادثه شیمیایی نداشته و نتوانسته به درستی ریسک های بالقوه حادثه روی داده  را برآورده کند. دلایل دیگری هم مثل ترس از بدنامی، ترس از جرایم قانونی، بی اهمیتی به قوانین و … می توانند سبب عدم گزارش حوادث شیمیایی باشند. یک حادثه شیمیایی می تواند دارای اثرات کوتاه مدت یا بلند مدت بر سلامت پاسخ دهندگان و جامعه باشد. از این رو، تمام حوادث شیمیایی، بسته به حاد یا مزمن بودن آنها متفاوت اند. شما عزیزان می توانید با تهیه کتاب “مدیریت حوادث شیمیایی صنعتی” نوشته  آقای مهندس امید کلات پور، از انتشارات حک، در خصوص مکانیسم های تشخیصی هر دو گروه اطلاعات کامل و جامعی را دریافت کنید.