پیشرفت صنایع ، ازدیاد واحدهای صنعتی وتولیدی و نیاز روز افزون به بازده بیشتر صنایع برای تامین کنندگان ایجاب می کندکه کار بیشتر در محیط های بسته در مدت شب و روز ادامه داشته باشد . بنابراین استفاده از نور مصنوعی به تدریج توسعه یافته است.امروزه مسئله روشنایی برای کارگاههای بزرگ صنعتی اهمیت ویژه یافته است . زیرا کمبود روشنایی در محیط کار افـزون بر ایجاد خستـگی اعصاب،آسیب های دیگری به سلامت و بینایی کارگر وارد می آورد. به طور کلی، می توان اهداف تامین روشنـایی بسنده و مناسب را چنیـن بیان کرد:
1/ بیشتـرین حفـاظت از بینایی کارکنان
2/ کاهش عوامل ایجاد خستگی و فشار ناشی از روشنایی کافی
3/ پیشـگیری از حوادث ناشی از کار
4/ افـزایش بازده کار
5/ بهبود کیفیت فراورده
بی گمان مهم ترین حس انسان بینایی است و به این دلیل مهندسی روشنایی اهمیت حیاتی دارد. روشنایی رضایت بخش به راحتی و آسایش انسان کمک می کند و بازده کار را بالا می برد و با کاهش حوادث ناشی از نور غیر کافی، به ایمنی کمک بسیاری می کند.
منـابع نـور: برای روشنایی کارگاهها از دو منبع نور طبیعی (نور خورشید) و نور مصنوعی (الکتریکی) می‌توان استفاده نمود.
روشنـایی طبیعـی: مهم ترین منبع طبیعی نور، نور خورشید است و روشنایی روز یکی از مهم ترین منابع تامین انرژی نورانی می باشد . روشنایی روز از نور پراکنده ای که از آسمان صاف یا آسمان ابری و بازتاب پوشش های واقع در زمین حاصل می شود و مقداری از نور مستقیم خورشید در ساعت های معین روز ، تشکیل شده است .کمیت روشنایی روز بر حسب محل جغرافیایی، فصل سال و شرایط هواشناسی تغییر می کند . روشنایی روز مشروط بر اینکه به مقدار کافی باشد بر نورمصنوعی برتری دارد .
به منظور استفاده بهتر و صحیح‌تر از روشنایی روز بایستی به نکات زیر توجه نمود:
در صورتی که کارگاه یا محل کار بزرگ باشد و پنجره‌های آن برای رساندن نور به همه قسمت ها کافی نباشد باید در قسمت هایی از سقف از پوشش شیشه‌ای استفاده شود. برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید در تابستان بهتر است بالای پنجره‌ها سایبان داشته باشد. برای استفاده بیشتر از نور آفتاب باید سقف کارگاه و دیگر سطوح منعکس کننده نور به رنگ روشن بوده تا نور را بهتر منعکس کند. برای اینکه نور کافی به محل کار برسد بایستی با توجه به نوع کار، تابش نور و آفتابی بودن محل مجموع سطوح پنجره‌ها و یا سقف شیشه‌ای کارگاه متناسب با مساحت کف کارگاه باشد.
روشنـایی مصنـوعی: در روشنایی مصنوعی از لامپ های الکتریکی استفاده می گردد. در طراحی روشنایی باید به نکات زیر توجه نمود:
1/ روشنایی به طور یکنواخت در سطح کار توزیع شود
2/ محل نصب منبع اضافی روشنایی باید در طرف چپ سطح کار باشد (برای افراد چپ دست برعکس می باشد) و ارتفاع آن از سطح کار از 60 سانتی متر تجاوز نکند.
3/ مقدار روشنایی برای هر شغل طبق استاندارد باشد. چون در غیر اینصورت شخص به اجبار برای تشخیص بهتر جزئیات کار ، چشم را به کار نزدیک نموده و به این ترتیب نه تنها در وضعیت بدنی نامناسبی قرار می گیرد، بلکه به بینایی خود نیز آسیب وارد می کند. امروزه فرا گیر ترین منبع روشنایی مصنوعی استفاده از لامپ های کم مصرف می باشد . مـزایا و توصیـه های لازم در خصـوص استفاده از لامـپ های کـم مصرف
در پی تولید و استفاده فرا گیر از لامپ های کم مصرف نظرات متعددی در رابطه با خطرات احتمالی استفاده از این لامپ ها ابراز گردیده است . در این رابطه استاندارد شماره 11722 از انتشارات سال 1388 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تحت عنوان ایمنی پرتو زیستی لامپ ها مورد استناد قرار گرفته است. طبق تعریف ،لامپ های کم مصرف در رده لامپ های بی خطر دسته بندی شده اند و لذا با اطمینان می توان ادعا کرد که نگرانی های مطرح شده از بابت آثار مضر پرتو این لامپ ها بر چشم و پوست اساس و مبنای علمی ندارد.
مزایای استفاده از لامپ های کم مصرف
1/ کاهـش مصـرف انـرژی
2/طـول عمر زیاد
3/ امکان انتـخاب رنگ نور لامپ
4/ نور بـدون لرزش
توصیـه هـایی در زمـان پایان عمـر لامـپ پایان عمر لامپ های کم مصرف ممکن است با بروز تغییراتی نظیر ایجاد دود ، ایجاد صدای خاص، تغییر رنگ یا تغییر شکل پایه همراه باشد. مصرف کنندگان بهتر است پس از مشاهده نخستین نشانه ها نسبت به تعویض لامپ اقدام نمایند این نشانه ها عبارتند از : چشمک زدن ، نور مایل به نارنجی یا قرمز ساطع شده از لامپ ، تولید صدا ، انتشار بوی نامطبوع و تغییر رنگ پایه هنـگامی که یک لامپ کـم مصرف به پایان عمـر خود رسیـد، با آن چه باید کـرد؟
بهترین راه برای از بین بردن لامپ کم مصرف این است که آن را به محل های مخصوص بازیافت زباله که زباله های الکترونیکی و لامپ های کم مصرف را نیز می پذیرند تحویل داد . در صورتی که در محل زندگی شما هیچ مکانی وجود نداشته باشد ،می توانید لامپ را در دو لایه کیسه پلاستیکی قرار داده و سر آن را گره زده و درزباله معمولی قرار دهید. به این نکته توجه فرمائید که به هیچ عنوان نباید لامپ را در آتش یا کوره انداخت.
در صـورتی که یک لامـپ کم مصرف شکست با آن چه باید کـرد؟
در صورتی که یک لامپ کم مصرف به هر دلیل شکست رعایت موارد ذیل پیشنهاد می گردد:
1 / قبـل از تمیـز کـردن:
افراد را از اتاق خارج کنید و مراقب باشید در هنگام خارج شدن از منطقه شکسته شدن لامپ، عبور نکنند. پنجره های اتاق را به مدت حداقل 15 دقیقه باز بگذارید. در صورت وجود سیستم تهویه مرکزی آن را خاموش کنید.
2 / مـراحل تمیـز کردن سطوح سـخت نظیـر سنگ و سرامیک
تکه های شیشه را با یک تکه کاغذ و یا مقوا جمع کرده و آنها را در ظرف شیشه ای درب دار یا یک کیسه پلاستیکی قرار دهید .
از یک تکه نوار چسب برای برداشتن تکه های کوچک شیشه باقی مانده استفاده کنید. محل را با یک دستمال کاغذی خشک تمیز کنید و سپس دستمال کاغذی را در ظرف شیشه ای یا پلاستیکی بیندازید.
برای تمیز کردن سطوح سخت از جارو برقی استفاده نکنید.
3 / مـراحل تمیـز کـردن فـرش یا مـوکـت
تکه های شیشه را با احتیاط برداشته و در یک ظرف شیشه ای درب دار یا کیسه پلاستیکی قرار دهید.
از یک تکه نوار چسب برای برداشتن تکه های کوچک شیشه باقی مانده و پودر ها استفاده کنید پس از برداشتن تمام قطعات قابل برداشت ، در صورت لزوم با استفاده از جارو برقی محل را تمیز کنید.
کیسه جارو برقی را خارج کرده ( یا داخل محفظه آن را خالی کنید) و کیسه یا آشغال های جارو شده را در داخل یک کیسه پلاستیکی قرار داده و در آن را ببندید
4 / مـراحل تمیـز کردن لبـاس، مـلحفه و …
اگر لباس یا ملحفه در تماس مستقیم با لامپ شکسته یا پودر های جیوه داخل لامپ قرار گرفت، لباس یا ملحفه باید دور ریخته شود . این گونه لباس ها را داخل ماشین نیندازید زیرا ماشین لباس شوئی یا فاضلاب آن را آلوده می کنند.
5 / دور ریختـن ابـزار پـاکسـازی
وسایلی که برای پاک کردن به کار برده اید را در خارج از منزل در سطل زباله قرار دهید.
دست خود را پس از تماس با وسایل پاکسازی بشوئید.
مکان های مورد استفاده لامپ های کم مصرف:
روشنـایی مسـکونـی: روشنایی منازل مسکونی به بخش های ذیل تقسیم می شود:
1 / اتـاق هـا : لامپ های کم مصرف به دلیل مصرف کم ، دوام زیاد و شاخص نمود رنگ کافی بهترین گزینه برای روشنایی اتاقهای منزل هستند.
2 / حیـاط، پارکینـگ و منـاطق روباز : در این مناطق لامپ های کم مصرف فقط در صورت رعایت توصیه های ذیل قابل استفاده اند
نصب به صورت اتکایی یا سرپیچ پائین
استفاده در چراغ حباب دار
حتی المقدور بکار گیری انواع دارای آلیاژ آمالگام که در برابر تغییرات درجه حرارت مقاومتر هستند.
3 / راه پله ، دستشویی و حمام : از آنجا که در این اماکن نسبت دفعات کلید زنی به زمان روشن بودن زیاد است ، لذا موجب کاهش شدید عمر لامپ گردیده و بنابراین استفاده از لامپ های کم مصرف توصیه نمی شود.
روشنـایی محـل کـار
روشنـایی امـا کن آمـوزشـی
روشنـایی امـاکن تجـاری
معیـار های انتخـاب لامپ کـم مصـرف
کاربران لامپ های کم مصرف در هنگام انتخاب لامپ با در نظر داشتن نکات زیر ، می توانند لامپ مناسب را برای کاربرد مورد نظر خود انتخاب نمایند . انتخاب لامپ مناسب نقش بسزایی در عملکرد بهینه لامپ دارد.
1/تـوان لامـپ: اولین نکته در انتخاب لامپ توان آن است
2 / رنـگ لامـپ: رنگ های سرد و مهتابی جهت مطالعه و رنگ های گرم و آفتابی جهت محیط منزل و استفاده معمولی کاربرد دارد.
3 / دمـای منـاسب عملکرد لامپ: لامپ های کم مصرف برای عملکرد مناسب باید در محدوده دمایی مشخص قرار گیرند، بنابراین لامپی را انتخاب کنید که محدوده دمایی عملکرد آن ، دمای مورد نظر را پوشش دهد.و روی بسته بندی آن ذکر شده باشد.
4/ قابلیت استفـاده از دیمـر: اکثر لامپ های کم مصرف قابلیت استفاده با دیمر و مدارهای تنظیم روشنایی را ندارند . بنابراین در صورتی که می خواهید از دیمر یا مدارهای دارای سنسور و فتوسل استفاده کنید باید از لامپ های کم مصرف مخصوص که برای این کاربردها ساخته شده اند استفاده نمائید.
5/ داشتن استاندارد معتبر: داشتن استاندارد معتبر برای لامپ های کم مصرف سبب می شود تا مصرف کننده با اطمینان خاطر بیشتر لامپ را انتخاب کند و از کیفیت مناسب آن اطمینان حاصل کند . بنابراین هنگام انتخاب لامپ به داشتن استاندارد معتبر توجه نمائید.
نـکات مهـم در تامیـن روشنـایی مناسـب :
نور حاصله از منابع روشنایی باید تا حدامکان به روشنایی روز نزدیک باشد.
سقف و قسمت بالایی دیوارها معمولاً به منظور افزایش راندمان روشنایی وارده از پنجره‌ها به رنگ روشن و قسمت پایین دیوارها برای ایجاد شرایط آسایش به رنگ تیره رنگ آمیزی می شوند.
مقدار نور حاصله از منابع روشنایی باید ثابت و به اندازه کافی بوده و بر کلیه سطوح محیط کار به طور یکنواخت توزیع شود تا از بوجود آمدن سایه و زوایای تاریک جلوگیری شود.
تعمیر و سرویس به موقع منابع روشنایی
تمیز و پاک نمودن نورگیرها به طور مرتب
اثـرات روشنـایی بر چشـم انسـان:
عـوارض ناشـی از ازدیـاد نـور:
1 /خیرگی: مهمترین عارضه ناشی از ازدیاد نور است. این حالت در اثر برخورد مستقیم نور به چشم و یا انعکاس شعاع تابش نور از سطوح شفاف به چشم به وجود می آید.
2 /عـلائم خیـرگـی: احساس ناراحتی و درد در چشم، کم شدن حس بینایی، ترس از نور و ریزش اشک پدید می‌آید. مثلا زمانی که منبع نور به طور مستقیـم در میـدان دیـد کارگر قـرار گیرد باعث بروز خیرگی میشود برای جلوگیری از بروز این مشکل منابع روشنایی بایستی به فواصل مناسبی نسبت به هم نصب شود.
عـوارض ناشـی از کمبـود نـور: در کارگاه هائی که نور مناسب و کافی وجود نداشته باشد بخصوص در مورد کارهای ظریف و دقیق باعث اختـلال و کاهـش بینایی خـواهد شد. این عـوارض شـامل فشـار در چشـم، سـردرد، سـرگیجه خستگـی، بی‌میلـی نسبـت به کار و نیستاگمـوس حرفه‌ای می‌باشد.( بیماری نیـسـتاگـموس سـبب بـروز حـرکـات غیـر طبیعی در چشم می شود.)
عواملی که عوارض ناشی از کمبود یا ازدیاد نور را تشدید می‌کند:
خستـگی فکـری، خستـگی چشمـی، سـن