چربی های خون (کلسترول، تری گلیسرید و فسفولیپیدها ) در داخل خون به صورت متصل به پروتئین ها حمل می گردند. این اجزای مرکب، لیپو پروتئین نامیده می شوند که از نظر ترکیب، اندازه و چگالی متفاوتند و به 5 گروه تقسیم می شوند:
شیلو میکـرون هـا / VLDL / IDL / LDL / HDL
LDL: برخی از لیپو پروتئین ها وظیفه حمل چربی از کبد به بافت چربی را به عهده دارند و به آنها “چربی بد” یا لیپو پروتئین با دانسیته پایین یا “LDL” گفته می شود که بدلیل ساختمان آنها احتمال دارد در مسیر انتقال باعث رسوب و انسداد عروق شوند.
HDL: حمل چربی از بافت ها و عروق به کبد را برعهده دارند و اصطلاحاً به آنها “چربی خوب” یا لیپو پروتئین با دانسیته بالا یا “HDL” گفته می شود.
بالا بودن مقادیر چربی شامل تری گلیسرید خون بیشتر از 150 میلی گرم در دسی لیتر، کلسترول بیشتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر ، لیپو پروتئین بد خون(LDL) بیش از 130 میلی گرم در دسی لیتر یا پایین بودن لیپوپروتئین خوب خون(HDL) کمتر از 40 میلی گرم در دسی لیتر را دیس لیپیدمی یا اختلال چربی خون می گویند.
∴ عـوامل مستعـد کننده ابتـلا به اختـلالات چـربی خـون را مـی توان در دو گروه زیر تقسیم نمود:
1/ عوامل مرتبط با شیوه زندگی و قابل کنترل مانند چاقی و اضافه وزن، عدم فعالیت فیزیکی، استعمال دخانیات، سطح استـرس، الگـوی نادرسـت غذایی (پرخوری، دریافـت مقـادیر زیـاد چـربی های اشباع (فاقد پیوند دوگانه) و کلسترول و کربوهیدرات های ساده و تصفیه شده و عدم دریافت کافی فیبرهای غذایی) 2/عوامل غیر مرتبط با شیوه زندگی و غیر قابل کنترل مانند: (زمینه ژنتیکی، سن، سطح هورمون ها، برخی بیماری ها نظیر کم کاری تیرویید و دیابت)
∴ راهـکارهای پیشـگیری و درمان اختـلالات چـربی خـون
• در صورتی که دارای مشکل اضافه وزن یا چاقی هستید با رژیم غذایی مناسب زیر نظر مشاور تغذیه و کاهش حداقل
10% وزن خود به میزان قابل توجهی خطر سکته را کاهش می دهید.
• استعمال دخانیات و استرس موجب ترشح هورمونهایی می شود که تولید LDL را در کبد تحریک می کند بنابراین سعی کنید استرس خود را کنترل کنید و از دود سیگار دوری کنید.
• در دریافت انرژی روزانه خود اعتدال داشته باشید. وعده های غذایی کم حجم انتخاب کنید و تعداد وعده های غذایی خود را افزایش دهید. اگر حجم هر وعده کم باشد چربی در بدن ذخیره نخواهد شد یا آنچه که ذخیره میشود در فاصله بین وعده ها می سوزد.
• مصرف میوه و به خصوص سبزیجات را افزایش دهید. این مواد غذایی اصطلاحاً “دوستدار قلب” را در هر سه وعده غذایی خود به صورت خام یا پخته میل کنید. به خصوص سبزیجاتی نظیر کرفس، هویج، سیر، بروکلی و لیمو ترش و همچنین میوه هایی نظیر سیب، گلابی، زردآلو، انار و توت فرنگی در این بین از اهمیت بیشتری برخوردار هستند.
• دریافت منابع چربی اشباع( فاقد پیوند دوگانه) را که از عوامل اصلی افزایش کلسترول خون است را بسیار محدود کنید. این نوع چربی به طور قابل ملاحظه ای در چربی گوشت، دل، جگر، قلوه، مغز، سوسیس، کالباس، کره، خامه، لبنیات پر چرب،روغن جامد وجود دارند؛ بنابراین از خوردن آن ها پرهیز کنید.
چربی گوشت و پوست مرغ را قبل از طبخ کاملا جدا کنید و کمتر از گوشت قرمز استفاده کنید و گوشت ماکیان و آبزیان را به علت دارا بودن اسیدهای چرب مفید جایگزین کنید و حتما از پروتئین سویا در برنامه غذایی خود استفاده نمایید.
• روش های سالم تر طبخ از جمله بخار پز کردن، آب پز و تنوری را جایگزین روش سرخ کردن مواد غذایی کنید و جهت طبخ با حرارت کم از روغن های گیاهی با کیفیت مانند کانولا، کنجد، زیتون و… استفاده کنید.
• روزانه حدود 30 گرم ( نه بیشتر) از مغزهای گیاهی خام به خصوص گردو و بادام زمینی استفاده کنید.
• شیر و لبنیات پرچرب حاوی چربی های اشباع (فاقد پیوند دوگانه) هستند که موجب بالا رفتن چربی بد خون میشود لذا مصرف شیر و لبنیات کم چرب توصیه میشود. مصرف پنیرهای چرب نظیر پنیر خامه ای، پنیر پیتزا و ماست های پرچربی را محدود کنید.
• مصرف بیش از حد قند و شکر و مواد غذایی حاوی آنها و نان و غلات تصفیه شده موجب افزایش سطح تری گلیسرید خون می شوند لذا مصرف قند و شکر و شیرینی جات را تا حد امکان محدود کنید و نان و غلات تصفیه نشده و تهیه شده از آرد کامل و سبوس دار را جایگزین انواع تصفیه شده کنید.
• مصرف فیبرهای غذایی موجود در میوه (خصوصاً مرکبات) و سبزیجات (خصوصاً هویج و کلم) و حبوبات باعث کاهش LDL می شوند پس به منظور پیشگیری و درمان اختلالات چربی خون و بیماری های قلبی- عروقی ناشی از آن ، مصرف میوه و سبزیجات متنوع را در برنامه غذایی روزانه فراموش نکنید.
• به خاطر داشته باشید که پروتئین ها در بدن ذخیره نمی شوند. بدن ما اضافه دریافت پروتئین را به صورت چربی ذخیره می کند. مصرف بیش از حد پروتئین به خصوص پروتئین حیوانی (حتی مرغ و ماهی) موجب بالا رفتن سطح کلسترول و چربی های بد خون می شود.
فعالیت بدنی و ورزش را فراموش نکنید، ورزش سطح HDL یا چربی خوب را بالا برده و علاوه بر تسهیل در کاهش وزن، به سلامت و بهبود عملکرد قلب و عروق کمک می کند، 30 تا 45 دقیقه پیاده رویی سریع روزانه توصیه می شود.
