ایمنی مخازن

با توجه به انواع مخازن و خطرات پیرامون آن ها، ایمنی و مسائل مرتبط با پدافند غیر عامل مخازن در صنعت امری اجتناب ناپذیر بوده و بررسی این گونه مسائل در زمان طراحی، ساخت، راه اندازی، بهره برداری، تعمیر و نگهداری آن ها حائز اهمیت می باشد و در راستای افزایش سطح ایمنی می بایست به مسائلی همچون آتش سوزی، فشار سیال، خوردگی، سرریز شدن و … با جدیت بیشتری پرداخته شود.
هر کارخانه یا شرکتی برای نگهداری مواد و نیز ذخیزه یا انبارش محصولات گوناگون خود، نیاز به شمار زیادی مخزن دارد.
دلایل استفاده از مخازن
1- انبارش مواد اولیه و خوراک واحدها
2- انبارش مواد واسطه
3- انبارش فرآورده ها (محصولات)
4- انبارش مواد برای بار گیری، توزیع و پخش
5- همسان نمودن کیفیت محصول
6- معیاری جهت اندازه گیری حجم خوراک و محصول تولید شده
پارامترهای مهم در انتخاب نوع مخزن
بطور کلی یک تقسیم بندی جامع و یکسان برای مخازن ذخیره وجود ندارد. طبقه بندی مخازن می تواند از دیدگاه های متفاوتی مانند شکل هندسی، نوع سیال و یا برچسب فشار بخار ماده ذخیره شده در آن باشد، اما می توان همه مخازن را به دو سته کلی مخازن رو باز و در بسته تقسیم بندی نمود. گازها، سیالات آتش گیر، مواد شیمیایی خطرناک مانند اسید ها یا بازها و سیالاتی که از خود بخار سمی منتشر می کنند، باید در مخازن در بسته نگهداری و ذخیره شوند. از مخازن در بسته می توان به مخازن سقف ثابت، مخازن سقف شناور، مخازن کروی، استوانه ایی و مخازن سرد اشاره نمود.
مخازن روباز ، یکی از ساده ترین اشکال مخزن بوده و به شکل دیواره ای بدون سقف می باشند.گودال ها یکی از ساده ترین مخازن رو باز هستند که در زمین حفر شده و از مواد ارزان قیمت ساخته می شوند. البته از هر نوع زمینی نمی توان برای ساخت این نوع مخازن استفاده نمود و غالبا از خاک رس به دلیل نفوذ ناپذیری بالا استفاده می شود. این مخازن به دلیل نداشتن سقف و تماس سیال با محیط بیرون برای ذخیره سازی موادی با شرایط ذیل قابل استفاده اند:
1-میزان فراریت آنها بسیار کم باشد؛ زیرا فراریت بالا باعث تبخیر و اتلاف ماده می گردد.
2-خاصیت اشتعال زایی نداشته باشد.
3- مواد گران قیمتی نباشند؛ زیرا امکان آلوده شدن ماده وجود دارد مگر آنکه خالص بودن سیال اهمیتی نداشته باشد و یا امکان تصفیه، قبل از استفاده داشته باشد.
از آنجایی که مواد مختلف دارای خواص شیمیایی و فیزیکی مختلفی هستند، شرایط و نحوه ذخیره سازی آن ها از یک دیگر متفاوت است. به همین جهت انتخاب نوع مناسب مخزن اهمیت فراوانی دارد. مهمترین پارامتر ها در انتخاب نوع مخزن شامل موارد زیر می باشد:
الف) فراریت یا به عبارت دیگر فشار بخار سیال
ب)سمیت سیال
ج)میزان آتش گیری سیال
انواع خطرات در مخازن
خود مخزن به عنوان یک پتانسیل آسیب و خسارات در صنایع مختلف شناخته شده است که می تواند منجر به خسارات و فاجعه های جبران ناپذیری شود. عموما انواع خطرات پیرامون مخازن عبارت اند از:

1-ماده
2-ارتفاع
3-برق
4-الکتریسته ساکن
۵-شرایط جوی
آتش سوزی در مخازن
در بسیاری از مخازن ذخایر نفتی احتمال ایجاد حریق وجود دارد. گرم شدن هوا، افزایش دمای مخزن، ایجاد الکتریسته ساکن، وزش باد در هوای خشک و عدم رعایت اصول ایمنی توسط افراد می تواند باعث این حریق شوند؛ لذا در کنار این نوع مخازن باید از تجهیزات اطفای حریق بهره گرفت؛ زیرا مجموعه ای از این مخازن در کنار یکدیگر قرار می گیرند.
انفجار در مخازن
حوادث بسیاری در خصوص انفجار در فضای بخار مخازن با سقف ثابت به وقوع پیوسته است. براساس گزارشات سال 1997، تنها در کانادا 25 تا 30 انفجار در رابطه با مخازن ذخیره اتفاق افتاده است. دلیل تعداد زیاد انفجار، وجود بخارات مخلوط در رابطه با مخازن ذخیره می باشد.
از دیگر عوامل انفجار، فشار درون مخزن می باشد که با انتخاب جداره مناسب و همچنین تجهیزات ایمنی مناسب مانند شیرهای اطمینان، می توان از آن جلو گیری کرد. تقریبا غیر ممکن است که از عدم وجود عامل جرقه اطمینان حاصل کرد، به ویژه اگر مایع درون مخزن هدایت الکتریکی پایینی داشته باشد، در این صورت بارهای الکتریکی ساکن در محیط مایع تجمع پیدا می کنند و می توانند احتمال انفجار را افزایش دهند. به همین دلیل برای بسیاری از شرکت ها مجوز تشکیل مواد اشتعال پذیر صادر نمی شود.
در یک کارخانه تولید محصولات به صورت پیوسته صورت می گیرد. اما از آنجا که فروش غالبا به صورت مقطعی می باشد، لازم است که تولیدات به صورتی ذخیره شده و برای فروش آماده گردد. لازم به ذکر است که محتوای یک مخزن ممکن است ماحصل کار صد ها نفر در مدت چند هفته باشد و کوچکترین بی احتیاطی و خطا در رابطه با این مخازن، ضرر های اقتصادی فراوانی را به دنبال داشته باشد.
بنابراین، به شما عزیزان پیشنهاد می شود با تهیه کتاب “ایمنی مخازن، راهکار ها و پیش بینی های پدافند غیر عامل “،  اثری از آقای مهندس آرش قاسمی، آقای دکتر علیرضا نریمان نژاد و آقای مهندس مانی عبدالله زاده، اطلاعات کامل و جامعی را در خصوص این موضوع مهم و حیاتی در صنعت کسب نمایید و بتوانیم سهمی کوچک در رعایت اصول ایمنی و کاهش خطرات ناشی از آن در صنعت کشور عزیزمان، ایران، داشته باشیم.