آب
آب مایه حیات است، زندگی تمام جانداران به آب وابسته است. انسان و همه جانداران برای زندگی و رشد به آب نیاز دارند.75 درصد کره زمین را آب فرا گرفته اما 98 درصد این آبها شور است. فقط 2 درصد از آب های سطح زمین یخ زده است و ما فقط از کمتر از 1 درصد این آب ها می توانیم استفاده کنیم. میزان آب تولید شده در طبیعت تقریباً ثابت است اما جمعیت مصرف کننده آب روز به روز بیشتر می شود . یکی از مشکلات انسان در آینده مشکل آب خواهد بود. همین حالا هم در کشورهای کم آب مثل کشورهای خاورمیانه یکی از علل جنگ و جدال دسترسی به آبها و رودخانه هاست. آب بعضی از شهرهای ایران آن قدر خوب و گوارا است که در بازارهای جهانی بیش از نفت خام قیمت دارد از این منبع گرانبها درست استفاده کنیم. انسان از دو طریق باعث کاهش منابع آبی می شود. یکی از طریق نابود کردن جنگل ها و پوشش گیاهی زمین که از ذخیره سازان آبهای زیرزمینی هستند، و دیگر از طریق برداشت بی اندازه آب همراه با آلوده کردن منابع آبی، افزایش جمعیت در هر مورد اثر تشدید کننده دارد. فاضلاب های صنعتی و کشاورزی و خانگی حاوی مواد خطرناکی هستند که می توانند زندگی انسان و دیگر جانوران را دچار مخاطره کنند. ازت و فسفر موجود درکودهای شیمیایی و سرب موجود در بنزین، جیوه و دیگر عناصر شیمیایی موجود در فاضلاب صنعتی و میکروبها و انگل های شیرابه زباله ها چنانچه وارد آبهای مورد استفاده انسان شوند، منجر به بیماری های خطرناک و گاهی غیرقابل درمان می شوند. انواع سرطان ها از جمله بیماری هایی هستند که مواد شیمیایی در ایجاد آنها دخالت دارد. بیماری های وبا، حصبه، اسهال خونی و بسیاری بیماری های دیگر از طریق آب آلوده منتقل می شوند.
کارهایی که برای بهبود وضعیت می توان انجام داد:
با کمی دقت و توجه میتوان به میزان زیادی از هدر رفتن آب و تولید بیش از حد فاضلاب در مصارف خانگی جلوگیری کرد. برای رسیدن به این مقصود:
از آب گرم به درستی استفاده کنیم. مصرف بیش از حد آب گرم، علاوه بر تلفات آب و افزایش فاضلاب اتلاف انرژی و آلودگی هوا را نیز به دنبال دارد؛ زیرا برای گرم کردن آب هم به مواد سوختنی و هم به برق نیاز است. مواد سوختنی و نیروگاه های تولید برق از آلوده کنندگان هوا و ایجاد باران های اسیدی هستند.
برای شستشوی ظروف مقدار کمی مایع ظرفشویی و استفاده از یک لگن آب یا پر کردن کاسه ظرفشویی از آب و سپس آب کشیدن با مقدار لازم آب، کافی است. با این کار هم از هدر رفتن آب جلوگیری می شود و هم فاضلاب کمتری تولید می شود. ضمن اینکه مصرف درست مایع ظرفشویی با هر یک از مواد پاک کننده دیگر، به موجب آلودگی کمتر فاضلاب و کاهش خطر آلودگی منابع آب زیرزمینی خواهد بود.
برای مسواک زدن فقط یک لیوان آب کافی است. در صورت باز بودن شیر آب در تمام مدت مسواک زدن، حداقل 50 لیتر آب تلف می شود.
آب موجود در لوله کشی شهرها آب تصفیه شده است. برای تصفیه آب هزینه های زیادی صرف می شود. می توان به جای شستشوی اتومبیل با شیلنگ آب تصفیه شده، از یک سطل آب و یک تکه ابر استفاده کرد.
در شستشوی اتومبیل با شیلنگ، به طور متوسط حدود 500 لیتر آب مصرف می شود. برای شستن اتومبیل 20 لیتر آب کافی است.
صرفه جویی در مصرف آب فقط برای زمان خشکسالی نیست، هر قطره آب تلف شده یعنی یک قطره کمتر برای رودخانه ای زیبا و یک قطره کمتر برای ادامه حیات موجودات زنده.
هــوا
بدون هوا هیچ موجودی قادر به زندگی نیست. انسان بدون آب و غذا چند روزی می تواند زنده بماند اما بدون هوا بیش از 3 دقیقه قادر به زندگی نیست. تنها برخی از باکتری های بی هوازی می توانند دور از هوا به زندگی ادامه دهند. همین باکتری ها نیز از تخمیر سایر مواد آلی و استفاده از اکسیژن آنها به حیات ادامه می دهند.
هرگونه تغییر در ویژگی های فیزیکی و شیمیایی عناصر تشکیل دهنده هوا موجب آلودگی آن می گردد. بسیاری از فعالیت های انسان به سبب وارد کردن مواد و ترکیبات مختلف به هوا موجب آلودگی آن می گردد.
افزایش جمعیت، توسعه شهرها، افزایش وسایط نقلیه، توسعه صنعت و استفاده از سیستم ها و دستگاه های نامناسب صنعتی، قطع درختان جنگلها و بسیاری عوامل دیگر سلامت هوا و به تبع آن سلامت انسان و دیگر موجودات کره زمین را به خطر انداخته است.سوخت های مورد استفاده در خانه ها و اماکن شهری برای پخت و پز، گرم کردن هوای محیط و گرم کردن آب، موجب ورود مقدار زیادی منوکسید کربن و دود و دیگر گازها به هوا می شود.
وسایط نقلیه موتوری از قبیل خودروهای سواری، موتور سیکلت، مینی بوس، اتوبوس، هواپیما و کشتی از آلوده کنندگان هوا هستند. اتومبیل های فرسوده که عمر متوسط آنها 16 سال است، نزدیک به نیمی از مصرف بنزین و انتشار آلاینده ها را به خود اختصاص داده اند. مهمترین ماده ای که از طریق اتومبیل های بنزینی در هوا منتشر میشود، سرب است. سرب فلزی است بسیار سمی که برای انسان خصوصاً برای کودکان عوارض خطرناکی ایجاد میکند. پایین آمدن ضریب هوشی و مشکلات گفتاری و رفتاری از این عوارض است.
بعضی از گازها مانند دی اکسید کربن حاصل از سوختها، متان ناشی از تجزیه مواد موجود در طبیعت و تخمیر زباله، گاز کلروفلوئورکربن موجود در سیستم های سرد کننده مثل کولرهای گازی، یخچال ها و اکسیدهای ازت همراه با بخار آب در اطراف زمین ایجاد میکنند. یعنی مانند سرپوشی شیشه ای مانع خروج گرما از اطراف کره زمین میشوند.
50 درصد اثرات گلخانه ای به علت وجود دی اکسید کربن است. سالانه 6 میلیارد تن دی اکسید کربن در اثر سوختن نفت و ذغال سنگ و گاز و همچنین تخریب جنگل ها (که تصفیه کننده هوا هستند) وارد جو می شوند. حدود 20 درصد از حالت گلخانه ای به علت وجود کلروفلوئورکربن ها (CFC ها) است. این گازها لایه ازن را نیز تخریب میکنند. متان تولید شده توسط گله های گاو و مزارع برنج و توده های زباله 18 درصد اثرات گلخانه ای را موجب میشود. اکسیدهای ازت که توسط میکربها و تجزیه های شیمیایی کودها و سوزاندن چوب و سوختهای فسیلی تولید میشوند، 10 درصد از حالت گازهای گلخانه ای را ایجاد میکند.
از حدود دوازده تا پنجاه کیلومتری بالای زمین لایه ای نامرئی به نام لایه ازن وجود دارد که مانع رسیدن اشعه خطرناک خورشید (بویژه اشعه ماوراء بنفش) به زمین میشود.
قوطی های اسپری از قبیل حشره کش ها، خوشبو کننده ها، گازهای یخچال و کولرهای گازی حاوی کلروفلوئورکربن هستند. این گازها پس از انتشار در هوا بالا رفته پس از رسیدن به لایه ازن تجزیه میشوند و لایه ازن را تخریب میکنند.
نفوذ بیش از اندازه اشعه ماوراء بنفش به زمین بر اثر تخریب لایه ازن، باعث بروز سرطان پوست، تضعیف دستگاه دفاعی بدن، بیماریهای چشمی، کاهش محصولات کشاورزی و کاهش جمعیت آبزیان میشود.
حداقل کارهایی که برای بهبود وضعیت می توان انجام داد:
استفاده از وسایط نقلیه عمومی، استفاده از دوچرخه و یا پیاده طی کردن مسیرهای کوتاه از عوامل مهم در کاهش آلودگی هاست. با حذف چهار سفر کوتاه درون شهری با اتومبیل شخصی در هفته میتوان در طول یکسال از انتشار 100 کیلوگرم دی اکسید کربن جلوگیری کرد.
در صورت اجبار و لزوم استفاده از خودروی شخصی، استفاده از بنزین بدون سرب بهتر است. صرفه جویی در مصرف برق را فراموش نکنیم. مصرف برق بیشتر نیاز به تولید بیشتر برق دارد. نیروگاههای تولید برق، تعداد زیادی مواد آلوده کننده وارد هوا میکنند.
کودکان در مقابل آلودگی هوا حساس تر هستند. برای حفظ سلامت کودکان به پاکی هوا کمک کنیم.
دود سیگار دارای منواکسید کربن است و علاوه بر ایجاد بیماری در اشخاص سیگاری، در آلودگی هوا خصوصا در محیط های بسته نیز تاثیر دارد.
هنگام آلودگی شدید هوا از فعالیت های شدید بدنی و ورزش های خسته کننده خودداری کنیم.
درختان و گیاهان روز ها مقدار زیادی گاز کربنیک از هوا جذب کرده و اکسیژن تولید می کنند و در واقع هوا را پالایش می کنند. در محافظت از فضاهای سبز و جنگلها بکوشیم و تا جایی که امکان دارد درخت بکاریم و فضای سیز ایجاد کنیم.
تخریب آثار تاریخی بر اثر هوای آلوده در صد سال اخیر به اندازه پانصد سال پیش از آن بوده است.
خـاک
خاک یکی از اجزای مهم محیط زیست است. خاک، زیستگاه و پایگاه موجودات خشکی زی و جوامع انسانی و همچنین مهمترین منبع تامین غذای انسان و دیگر جانوران است. گیاهان با ریشه های خود آب و مواد غذایی خاک را جذب کرده و با کمک نور آفتاب غذا می سازند و رشد می کنند. گیاهان خوراک جانوران شده و بسیاری از آن جانوران خود خوراک جانوران دیگر میشوند. فضولات و بقایای جانوران پس از پوسیدن مجددا مواد غذایی خاک را می سازند. تشکیل خاک طی مدتهای طولانی (قرنها) و در شرایط خاص و تحت تاثیر عوامل ویژه ای انجام می شود.
تولید محصولات بیشتر برای تامین غذای جمعیت روزافزون جهان مواد غذایی خاک را به سرعت مصرف میکند؛ انسان برای جبران این مواد، ناچار به افزودن کود به زمین میشود. کودها یا طبیعی هستند یا شیمیایی. کودهای طبیعی (یا کودهای آلی) از پوسیدن بقایای گیاهی و حیوانی و یا فضولات دام هایی مانند گاو، گوسفند و اسب و فضولات پرندگان تهیه میشود. این کودها برای جبران مواد غذایی زمین بسیار مفید هستند. کودهای شیمیایی با استفاده از مواد شیمیایی در کارخانه های سازنده تولید می شوند. این کودها اگر در صورت نیاز خاک و به طور صحیح مصرف شوند مفید هستند. در غیر اینصورت خاک و آبهای زیرزمینی را آلوده کرده و خطرهای زیست محیطی فراوانی ایجاد میکنند. باقی مانده کودهای شیمیایی در اراضی کشاورزی با آب آبیاری شسته شده و وارد منابع آب میشود. مصرف آب آلوده به کودها و سموم شیمیایی و یا حتی مصرف گیاهان و محصولاتی که مقدار زیادی سموم شیمیایی جذب کرده اند، منجر به اختلالات و بیماریهایی میشود. از جمله این بیماریها، میتوان به بیماری کلیوی، گوارشی و انواع سرطان اشاره نمود.
افزایش جمعیت همراه با بکارگیری روش های غلط بهره برداری از منابع طبیعی موجب تخریب خاک میشود. قطع جنگلها، چرای بیش از حد دام در مراتع طبیعی و کندن بوته ها برای مصرف سوخت، باعث لخت شدن خاک میشود. خاک بدون پوشش گیاهی در مقابل آب و باد آسیب پذیر است و قشر حاصلخیز آن توسط آب شسته میشود که فرسایش خاک را در پی خواهد داشت.
بیابان زایی پدیده ای است که در نتیجه از بین رفتن پوشش گیاهی، کم شدن میزان بارندگی، خشکسالی های متوالی، گرم شدن جو زمین، آلودگی هوای شهرها و ازدیاد گاز کربنیک در جو ایجاد میشود. علل دیگر بیابان زایی عبارتند از تبدیل زمین های کشاورزی به مناطق مسکونی، تبدیل جنگلها و مراتع به زمین های کشاورزی، توسعه فعالیت های ساختمانی و صنعتی، عدم رعایت اصول صحیح کشاورزی و آبیاری و چرای بی رویه دامها.
” در اکثـر مراحل بیـابان زایـی اثری از فعـالیـت های انسان مشاهده می شود. هرسـال 1 تا 1/5 میـلیون هکتار به کـویرهای ایران افـزوده می شود.
“یـادمان باشد گندم و هر گیاه دیگـری فقط از خـاک می روید.”
” از خاک باید به گونه ای بهره برداری شود که پایداری محـیط زیست خدشه دار نشود و کره خـاکی برای نسل های آینـده قابل استفاده باشـد.
حداقل کاری که برای حفاظت خاک میتوان انجام داد:
تا جـایی که امـکان دارد بایستـی از کـودهای طبیعی (آلی) مثل کـودهای حیوانی، کود سبز و کمپوست استفاده کنیم و کودهای شیمیایی ( به خصوص کودهای ازته و فسفاته ) را کمتر و فقط با نظر کارشناسان کشاورزی مصرف کنیم.
حفظ پوشش گیاهی خاک (جنگلها و مراتع) و ایجاد فضاهای سبز و درختکاری برابر است با محافظت از خاک، پس بهتر است ازپوشش گیاهی محافظت کنیم.
فاضلابها و زباله های صنعتی از آلاینده های خطرناک هستند. قوانین باید مانع ورود این مواد به خاک و آب شوند. و صاحبان صنایع برای حفظ سلامت همه مردم و محیط زیست این قوانین را با دقت رعایت کنند.
با جلوگیری از ورود نفت، بنزین و روغن ماشین به خاک، به سلامت خاک کمک کنیم.
باید از تبدیل جنگل ها و مراتع به زمین های کشاورزی و زمین های کشاورزی به مناطق مسکونی و صنعتی جلوگیری شود.