استرس نقش مهمی در بیماری زایی دارد. بسیاری از بیماری های جسمی از جمله ناراحتی های گوارشی، سردردها، فشارخون، آسم و … همچنین بیشتر بیماری های روانی مثل اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب و… با رویارویی افراد با استرس های متعدد رابطه مستقیم دارند.استرس تأثیر یکسانی روی افراد مختلف برجای نمی گذارد.این تفاوت در آسیب پذیری نسبت به استرس به سبک مقابله و نحوه کنار آمدن افراد با استرس برمی گردد.
استرس چیست؟استرس عبارت است از، شرایط یا موقعیتی که تحت آن فرد احساس می کند با مطالبات شدیدی روبرو است که نمی تواند با کمک افراد دیگر از عهده آنها برآید.
لزوماً رویدادها و موقعیتهای بد و ناگوار استرس زا نیستند، بلکه بسیاری از اتفاقات خوشایند مثل ازدواج، تولد یک نوزاد، خرید یک خانه و تغییر محل زندگی و…نیز چون نوعی تغییر و سـازگازی با شرایـط جدید را ایجاب می کنند، مـی تواننـد استرس زا باشند.استرس، چه مثبت و چه منفی باشد ،در صورتی که فرد نتواند آن را به نحو مؤثری اداره نموده و با آن کنار بیاید؛ می تواند اثرات آسیب زایی بدنبال داشته باشد.
چگونه می توان استرس را اداره نمود؟
استرس هم با عوامل بیرونی و هم با عوامل درونی در ارتباط است.عوامل بیرونی شامل: موقعیت ها،مشکلات و چالش هایی است که بر سر راه شما قرار می گیرند.عوامل درونی نیز عبارتند از: حالات وضعیت و ویژگیهای فردی که توانایی شما برای کنار آمدن با عوامل خارجی را تعیین می کنند. مثل وضعیت تغذیه،سلامت کلی جسم و روان، حالات هیجانی و میزان خواب راحتی که دارید.بنابراین مدیریت استرس نیز ممکن است، دربرگیرنده راهکارهایی، هم برای تغییر عوامل خارجی و هم توانمندی های درونی اشخاص باشد.
به طورکلی این مهارت ها در دو دسته کلی قرار می گیرند:
مهـارت های مبتنـی برعمـل (مسـأله دار):
در این نوع مهارت ها ما به دنبال روبرو شدن با مشکل استرس زا هستیم و موقعیت یا محیط را تغییر می دهیم. مثلاً اگر بیماری فردی برای خانواده ایجاد استرس کرده است، به پزشکان متعـدد و متخصــص در زمینه مربوطـه مراجـعه کـرده و سعـی می کنیم تا با تشخیص به موقع و درمان بیماری،استرس ایجاد شده را کاهش دهیم
مهارت های مبتنی بر عواطف( هیجان دار ):
که در آنها ما قدرت تغییر موقعیت را نداریم،اما می‌توانیم با تغییر برداشت و تعبیری که از موقعیت و احساسی که نسبت به آن داریم، استرس موجود را اداره نمائیم مثلاً: روبرو شدن با مرگ یکی از عزیزان که بسیار استرس زا می باشد، اما نمی توان از آن اجتناب نمود. در این مواقع مهارتهای هیجان مدار به کمک افراد می آیند و تحمل فقدان را آسانتر می سازند.مدیریت استرس،نیازمند برخورداری از هر دو دسته مهارت مذکور می باشد.برخی افراد تنها از روشهای هیجان مدار، برای مقابله با استرس استفاده می کنند، لذا نمی توانند مسأله را بخوبی مورد رسیدگی قرار دهند
مـراحل مـدیریت استـرس عبـارتند از :
1/ شناسایی علائم و نشانه های استرس
2/ بازشناسی و تعیین علل استرس
3/ اقدام برای رسیدگی و از بین بردن علت استرس و کاهش علائم ایجاد شده
4/ در صورت لزوم،استفاده از شیوه های ضمنی دیگر برای کاهش علائم استرس تا زمانی که به دلیل فشارهای زندگی مدرن باشد.
امروزه اغلب افراد بدون در نظر گرفتن مراحل 2و3 به مرحله 4 می پردازند و سعی می کنند تا با استفاده از روشهای مقابله ای ناکارآمد ( که مقابله ناسازگار نامیده می شود)، استرس موجود را کاهش دهند.اما تا زمانی که علت زیربنایی استرس شناسایی و رفع نگردد، استرس همچنان وجود دارد و اثرات خود را اعمال خواهد کرد.
روش های مدیریت استرس
اگر در معرض رویدادهای تنش زا هستید؛ به خود فرصت دهید.انتظار نداشته باشید که هر کاری را که انجام می دهید، کامل و بی نقص باشد.اولین مهارت مقابله ای شما در جریان رویدادهای تنش زای زندگی،مصمم، قاطع و شجاع بودن در برابر آن است.بعد از اینکه فرصت یافتید تا موقعیت را ارزیابی کنید، می توانید مناسب ترین مهارت مقابله ای را انتخاب کنید.زمانی بهتر می توانید با رویدادهای تنش زا در زندگی مقابله کنید، که آنها را به صورت رویدادهای تحت کنترل خود ارزیابی کنید.
در ذهن خود این باورها را تقویت کنید که:
من می توانم از عهده این موقعیت برآیم.
من می توانم بر این مشکل پیروز شوم.
من مهارت ها و توان لازم برای موفق شدن را دارم.
برخی روش های مقابله و مدیریت استرس
ورزش: ورزش در درجه اول این امکان را به شما می دهد که از لحاظ هیجانی برای مدتی از فشار روانی و شرایط استرس زا دور شوید. و از سوی دیگر برخورداری از سلامت جسمانی و نشاط،توانایی شما را برای مقابله با استرس به محض وقوع آن افزایش می دهد.(ایروبیک می تواند بسیار کمک کننده باشد.)
آرام بخشی: آرام بخشی(ریلکسیشن)،مراقبه(مدیتیشن)یوگا و… از روشهای سنتی کاهش استرس هستند.
مدیریت زمان: مهارت مـدیریت زمان و برنامه ریـزی برای کاهـش و کنترل استرس از اهمیت اساسی برخوردار است. یادگیری اولویت بندی وظایف و اجتناب از به عهده گرفتن کارهای خارج از توان تان،برای پیشگیری از استرس زا شدن شرایط زندگی ضروری هستند.استفاده از تقویم و برنامه ریزی براساس وقت های از پیش تعیین شده،توجه به کارهای بیهوده ای که وقت را هدر می دهند و جایگزین نمودن آنها با کارهای مفیدتر باعث می شود، تا شما هیچ گاه به دلیل کمبود وقت و برنامه ریزی و…در شرایط استرس زا قرار نگیرید.
مهارت سازماندهی: در صـورتی که محیـط اطـرافتـان( اتـاق، کمد،ماشیـن و…) منظـم باشـد هیچگاه دچار استرس نمی شوید.
تقـویت سیستـم حمایتی: دوستان،عزیزان،همکاران… و همه رابطه های دیگری که در یافت اجتماعی شکل می گیرند می توانند نقش حامی و تقلیل دهنده استرس را هم برای جسم و هم برای روان افراد بازی کنند.
منابع حمایتی اضافی برای مدیریت استرس
1/ به پزشک تان مراجعه کنید.استرس می تواند بدن شما را با عوارض بسیاری روبرو کند.
2/ از مشاوره و روان درمـانی غافل نشـوید.آموزش مدیریت استرس در حیطه کاری روانشناسان و مشاوران قـرار دارد و با مراجعه به آنها می توانید این آموزش را متناسب با شرایط خودتان دریافت کنید.
3/ زمانـی را به بودن با آنهـایی که دوستشـان دارید، اختصـاص دهید.
4/ در یک دوره آموزشی شرکت کنید، روشهای مدیریت استرس از جمله ریلکسیشن،مدیتیشن نیازمند آموزش نظری و عملی است.
بیایید با عمل به این توصیه های ساده روحیه ای سرزنده،خانواده ای شاداب و جامعه ای سالم داشته باشیم.