یکی از پدیده های منفی، تقلب در امور تولیدی و توزیعی و روابط اقتصادی می باشد که کم فروشی، گران فروشی و غش در معاملات از جمله آن است.
تقلب در مواد غذایی از بدترین نوع تقلبات می باشد که معمولاً به صورت زیر انجام می گیرد: • عرضه یا فروش جنسی بجای جنس دیگر • مخلوط کردن جنس خارجی با جنس مورد نظربه منظور سوء استفاده • عدم رعایت استاندارد یا فرمول ثبت شده. فروش و عرضه جنس فاسد و یا جنسی که تاریخ مصرف آن گذشته باشد • بکار بردن رنگ ها و اسانس ها و سایر مواد اضافی غیر مجاز در مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی • کم و زیاد کردن ترکیبات یک ماده غذایی مانند گرفتن چربی شیر و اضافه کردن آب به آن
در زیر به نمونه هایی از مواد غذایی تقلبی که توسط مامورین کنترل مواد غذایی در ایران شناخته شده اند،
اشاره می نمائیم:
نـان:
تقـلب در نـان به اشـکال ذیل صـورت می پـذیرد: • معدودی از فروشندگان مقداری نشاسته سیب زمینی و نشاسته برنج به نان اضافه می کنند در نتیجه خمیرِ نان، مقدار بیشتری آب جذب کرده لذا مقدار آب آن بیشتر از حالت عادی خواهد بود. • اضـافه کردن آردهـای دیگر مثـل آرد جـو و ذرت و گنـدم. • در مورد آردهای کهنه که به علت فساد، دارای اسیدیته بالایی هستند برخی از تولید کنندگان مواد غذایی، مقداری کربنات دوسود و بیکربنات سدیم(جوش شیرین) به آرد اضافه می کنند. این مواد اسید های حاصل از فساد را خنثی کرده و عیب کهنگی و ماندگی آرد را می پوشانند. • اضافه کردن زاج برای سفید کردن سطح نان از دیگر تقلباتی است که صورت می پذیرد. نان های سفید در پاره ای از مناطق دارای طرفداران بیشتری هستند لذا پاره ای از فـروشندگان ناآ گاه مقداری زاج یا سـولفات مـس و یا براکس به آرد تیـره اضافه می کنند. اضافه کردن ترکیبات از قبیل گچ، پودر استخوان و تالک و امثال این موارد به آرد.
مـاکارونـی و رشتـه:
در مورد ماکارونی و رشته یکی از راههای نامعقول، استفاده از آردهای نامناسب است، لذا عده ای از تولید کنندگان ناصالح به جای استفاده از مواد اولیه مناسب از مواد نامرغوب استفاده کرده و برای پوشاندن این عیب مقداری مواد رنگی که در اغلب موارد، این مواد رنگی نیز غیر مجاز می باشد به خمیر آن اضافه می نمایند.
چـای:
در مورد چای متداول ترین روشی که معدودی از فروشندگان ناآگاه و سودجو به انجام آن مبادرت می ورزند مخلوط کردن چای نامرغوب با انواع چای مرغوب است. همچنین برخی افراد تفاله های چای را از مرکز مصرف دسته جمعی مانند قهوه خانه ها جمع آوری و خشک کرده و مقداری مواد رنگی و معطرِ مخصوص به آن اضافه نموده و به عنوان چای مرغوب به فروش می رسانند.
قهـوه:
برخی از افراد ناصالح و سودجو مخلوطی از قهوه، نخودچی سوخته، جو و مانند آنها را بعنوان قهوه خالص و مرغوب به فروش می رسانند.
سـرکـه:
نظر به اینکه سرکه طبیعی خصوصاً سرکه انگور تاحدی گران قیمت است معدودی از افراد برای سود جویی در این ماده و تهیه سرکه ارزان قیمت مقداری اسید استیک تجارتی را با آب به نسبتی مخلوط می کنند که مقدار اسید استیک آن معادل سرکه طبیعی باشد و برای ایجاد طعم مخصوص سرکه از مواد معطر یا موادی مانند فلفل، ریشه گیاه بابونه، و خردل استفاده می نمایند. گاهی نیز سرکه طبیعی را با مقداری آب مخلوط می کنند و برای تعدیل وزن مخصوص آن که با این تقلب تغییر میکند مقداری زاج یا استات دوسود به آن می افزایند.
آبغـوره:
برای تقلب در آبغوره برخی از فروشندگان، جوهر لیمو را با آب و کمی آبغوره مخلوط کرده و به عنوان آبغوره به فروش می رسانند.
آبلیمـو:
تهیه آبلیموی تقلبی روش های مختلفی دارد. مثلاً یک نوع آبلیموی تقلبی به این روش تهیه می شود که مقداری کاه زبر را با آب ولرم مخلوط کرده و مدتی به حال خود رها می کنند. پس از مدت کوتاهی مایع زرد رنگی حاصل می شود که آنرا مدتی روی لیموی آب گرفته وگاه چرخ شده قرارداده و سپس پوست لیمو را جدا کرده و مقداری اسید سیتریک یا جوهر لیمو به آن اضافه می کنند. در پاره ای از موارد تنها مقداری آب به لیمــوی آب گرفـته و چرخ شده اضافه کرده و پس از مـدتی مخلوط را بــهم زده قسـمت مایــع را جدا کرده ومقــداری جوهــر لیمو به آن اضافه می کنند.
رب گـوجه فـرنگـی:
در مواقعی که رب گوجه فرنگی گران باشد برخی از افراد سود جو آن را با مقداری پوره کدو و یا کدوی فاســد پخـته و له شده مخلوط می کننـد و همراه با رب گوجه فرنگی می جوشانند. همچنین در پاره ای از موارد مقداری سیب زمینی پخته و له شده به آن می افزایند بعلاوه پاره ای از ایــن افراد مقداری نشاسته به رب گوجه اضافه می کنند تا نشاسته مقداری از آب رب را جذب نموده و در نتیجه رب، سفت و غلیظ به نظر آید.
رب انـار:
برای رب انار تقلبی، برخی افراد گوجه فرنگی های ترش را پس از خمیر نمودن با آب انار مخلوط نموده و به عنوان رب انار مرغوب به فروش می رسانند.
زعفـران:
زعفران از پرچم گل های گیاه مخصوصی تهیه می شود که معمولاً رنگ گرده های آن زرد، قرمز، ارغوانی و قرمز نارنجی است که به سادگی از پرچم جدا میشود. برای تقلب در زعفران پاره ای از افراد از پرچم گیاه گلرنگ استفاده می کنند و آن را با زعفران مخلوط می نمایند و برخی دیگر از ریشک های اطراف ذرت استفاه کرده و آنرا با رنگ های مصنوعی متمایل به رنگ زعفران، رنگ می کنند.
زرد چـوبـه:
برای تولید زرد چوبه تقلبی، موادی نظیر آرد یا نان خشک، پوست پسته، گل اخری و کمی زرد چوبه را با یکدیگر مخلوط نموده و به عنوان زردچوبه به فروش می رسانند.
سمـاق:
عـده ای از فروشندگان ناصـالح، تفاله غوره و زرشـک را با گل اخری و آب شاه توت مخلوط نموده و به عنوان سمـاق به فروش می رسانند.
کشـک:
برخی از متقلبین در تهیه مواد غذایی، آرد، نمک، روغن نباتی، اسانس و گل سفید را با یکدیگر مخلوط نموده و بنام کشک مرغوب به فروش می رسانند.
فلفـل:
برای تولید فلفل تقلبی از مواردی نظیر خاک اره نرم، پوست گردو و فندق نرم کرده، آرد نخودچی، هسته خرمای نرم شده و مواد مشابه به عنوان پایه استفاده کرده و برای ایجاد تندی، رنگ و مزه آن را با پودر فلفل فرنگی یا خردل سیاه مخلوط می نمایند. کـره: برخی از فروشندگان و تولید کنندگان کره برای بالا بردن وزن آن مقداری آب یا کازئین به آب یا موادی مانند مارگارین و روغن های نباتی به کره اضافه می کنند. همچنین جهت تولید رنگ زرد در کره که موجب توجه اغلب مصرف کنندگان است کره را با مواد رنگی مخلوط می کنند که پاره ای از این مواد رنگی از دسته افزودنی مجاز مثل ویتامین ها هستند و پاره ای دیگر ممکن است از مواد افزودنی غیر مجاز و خطرناک باشند.
روغـن حیـوانی:
برخی از تولید کنندگان مواد غذایی، روغن نباتی را با کمی روغن حیوانی، پیه و دنبه مخلوط نموده و بنام روغن حیوانی مرغوب به فروش می رسانند.
شیـر:
چون با اضافه کردن آب حالت و رنگ شیر تغییر چندانی نمی کند لذا برخی از فروشندگان سود جو مقداری آب به شیر اضافه نموده و بفروش می رسانند ضمنا برای اینکه شیر رقیق شده به سادگی تشخیص داده نشود مقداری نشاسته نیز به شیر اضافه می کنند تا غلظت آن در حد شیر طبیعی بنظر آید. برای مخفی ماندن فساد شیر، برخی از دامداران یا فروشندگان شیر مقداری جوش شیرین به شیر فاسد می افرایند که موجب خنثی شدن اسید های حاصل از میکروب ها شده و به این ترتیب شیر در اثر حرارت لخته و دلمه نمی شود و فساد آن مخفی می ماند در حالی که سایر موارد مضر حاصل از میکروب ها، ممکن است فعال باقی مانده و مصرف شیر آلوده اختلالاتی را به وجود آورد. ناگفته نماند برخی از افراد سودرنگ زرد در کره که موجب توجه اغلب مصرف کنندگان است کره را با مواد رنگی مخلوط می کنند که پاره ای از این مواد رنگی از دسته افزودنی مجاز مثل ویتامین ها هستند و پاره ای دیگر ممکن است از مواد افزودنی غیر مجاز و خطرناک باشند.
عسـل:
برای تقلب در عسل پاره ای از افراد نا صالح و نا آگاه گلوکز را با کمی اسانس یا عسل و موم مخلوط نموده و به عنوان عسـل 100 % خالص به فروش می رسانند.
مـاهـی:
پاره ای از افراد سود جو آبشش ماهی های فاسد و مانده را با مرکور کروم یا خون حیوانات مختلف رنگ نموده و بنام ماهی تازه بفروش می رسانند. مـرغ: معدودی از فروشندگان، مرغ و خروس کشته شده را در آب می اندازند تا مقداری آب به خود گرفته و سنگین تر شوند. جو نیز شیر گوسفند را که مورد توجه بیشتری است با شیر بز یا گاو مخلوط نموده و به نام شیر گوسفند به فروش می رسانند.
مـرغ: معدودی از فروشندگان، مرغ و خروس کشته شده را در آب می اندازند تا مقداری آب بخود گرفته و سنگین تر شوند.
∴ مـراجع بازرسـی، نظارت و کنتـرل مواد غـذایی
موسسات و ارگان های متعددی بر امر غذا و تغذیه کنترل و نظارت دارند و قانونا مسئول این کار می باشند؛ وظیفه اصلی بر عهده اداره کل نظارت بر مواد غذایی و بهداشتی و ادارات کل بهداشت محیط وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
نحـوه کنترل غـذاهای مشـکوک برای شناخت موادغذایی سالم از ناسالم و غیر بهداشتی باید ضمن مشورت با متخصصین مربوطه از موادغذایی مشکوک نمونه برداری و جهت تشخیص قطعی به آزمایشگاه های معتمد ارسال گردد.
∴ توصیه های بهداشتی درهنگام خرید مواد غذایی
1/ مواد غذایی نظیر شیر، بستنی و ماست باید از انواع پاستوریزه انتخاب شوند و سعی شود حتی المقدور از مصرف بستنی های سنتی، شیر و دوغهای باز و ماست های فله خودداری گردد. 2/ صرفاً از فروشگاه ها و مغازه های تحت نظارت مراکز بهداشت منطقه ی خود خرید نمایید و هرگز از فروشندگان دوره گرد و دست فروش مواد غذایی خریداری نکنید. 3/ هنگام خرید بایستی ابتدا به تاریخ تولید،تاریخ انقضا، آرم استاندارد و پروانه ی ساختِ محصول دقت شود و هرگز مواد غذایی که تاریخ مصرف مشخصی ندارند یا تاریخ آنها قابل خواندن نیست خریداری نشوند و سعی بر انتخاب مواد غذایی باشد که تازه تولید شده باشند. 4/ بایستـی تا حـد امـکان مواد غذایی انتخاب شوند که بسته بندی شده باشند و از خرید مواد غذایی فله اکیداً خودداری شود. 5/ صرفاً از محصولات غذایی تولید شده توسط شرکت ها و کارخانجات مواد غذایی که مورد تایید وزارت بهداشت می باشند، استفاده کنیدزیرا مواد غذایی تولیدی در آن شرکت ها، قبل از بسته بندی تحت آزمایش های گوناگون کمی و کیفی قرار می گیرند. لازم به ذکر است در زمان خرید همین محصولات هم باید به خاطر داشت که موادی خریداری شوند که بسته بندی مناسبی داشته باشند.
برای تقلب در آبغوره برخی از فروشندگان، جوهر لیمو را با آب و کمی آبغوره مخلوط کرده و به عنوان آبغوره به فروش می رسانند.
عـده ای از فروشندگان ناصـالح، تفاله غوره و زرشـک را با گل اخری و آب شاه توت مخلوط نموده و به عنوان سمـاق به فروش می رسانند.
