در بیماری ها از یک سو نیاز روزانه به انرژی به واسطه افزایش متابولیسم بدن (به طور مثال افزایش متابولیسم ناشی از تب) بیشتر می شود و از سوی دیگر بدلیل کم اشتهائی دریافت غذا ناکافی بوده و یا غذای مصرفی به خوبی جذب نمی شود (به طور مثال اتلاف مواد غذایی ناشی از اسهال و استفراغ) این تغییرات می تواند سلامت کودک را تهدید کند و همچنین در رشد و تکامل او که یک فرایند پیوسته است تاخیر بیاندازد.
نقش تغذیه هم در کنترل برخی از بیماری ها و هم به خصوص در جبران عقب افتادگی های رشد ناشی از بیماری هاست. تغذیه مناسب کودکان پس از بهبودی از بیماری ها می تواند در جبران تاخیر رشد حاصل از بیماری ها مؤثر باشد.
∴ تغـذیه کـودک مبتـلا به اسهـال
در بیماری های اسهالی افزایش نیاز به غذا به دلایل زیر وجود دارد:
• تـرمیـم آسیـب هـای وارده ( به طـور مثـال در اسـهـال ترمیـم آسیـب های وارده به اپـی تلیـوم روده).
• تامیـن نیازهای سیستم ایمنی جهت مقـابله با عـامل مهاجم.
• جبـران پروتئیـن سرم از دسـت رفته از طریق مخـاط آسیب دیده روده.
∴ علـل کاهـش دریـافت غــذا و اتـلاف مـواد غـذایی را نیـز در بیمـاری های اسهـالـی می تـوان به دلایل زیر دانست:
1/ بی اشتهایی و استفراغ
2/ کاهش پرزهای روده و عبور سریع مواد غذائی از روده
3/ پرهیز های غذایی : این عادت غلط که در جریان اسهال باید تغذیه کاهش یابد به وخیم تر شدن وضعیت اسهال می انجامد.
این درحالی است که در کودکان مبتلا به اسهال:
• غذا خوردن، ترمیم مخـاط روده را تسریع می کند و بازگشـت سریع ترعملکرد لوزالمعـده و تولید آنزیم های گوارشی را تحریک می کند که این کار باعث بازگشت سریع تر هضم به وضعیت طبیعی می شود.
• شیـرمادر معمـــولاً در زمـان اسهـال خـوب تحمـل می شـود و در جریان اسهـال حجـم مدفوع کودکان بهـره مند از شیرمادر نسبـت به کودکانی که از شیـرمادر تغـذیه نمی کننـد کمتر است و دوره بیمـاری آنهـا کوتـاه تر است.
∴ در کودک مبتلا به اسهال، تغذیه در پیشگیری از بروز علایم کم آبی و سوء تغذیه نقش مهمی دارد بدین منظور توصیه می شود:
1/ به کودک بیشتر از معمول مایعات (علاوه بر ORS، مایعاتی نظیر سوپ ساده، دوغ و آب) داده شود.
2/ به کودک بیشتر از معمول غذا داده شود. اما غذا را باید در دفعات بیشتر اما با حجم کمتر به کودک داد. کودکان شیرخوار را باید مکرراً با شیرمادر تغذیه نمود و در کودکان محروم از شیرمادر تغذیه با شیرمصنوعی را ادامه داد. در کودکان بالاتر از 6 ماه مصرف غذاهایی نظیر ماست، تخم مرغ، غلات، گوشت، مرغ و همچنین میوه ها و سبزی ها ( به خصـوص آب میوه های طبیعی) توصیه می شود. البته غذای این کودکان باید تازه باشد و به خوبی پخته شود و از دادن نوشیدنی های تجاری شیرین(نظیر نوشابه های گازدار) به آنها باید پرهیز نمود چراکه امکان دارد بدلیل اسمولاریته بالا اسهال را تشدید نمایند.
3/ در صورت مشاهده استفراغ بعد از خوردن ORS و یا غذاهای مایع باید به کودک آهسته تر و در حجم کمتر و دفعات بیشتر غذا داد.
4/ غذاهای توصیه شده پس از قطع اسهال نیز ادامه یابد و به کودک روزانه 1 وعده اضافی تا 2 هفته بعد از قطع اسهال داده شود.
5/ مصـرف ماست را افـزایش دهید و در کـودکان بالای 2 سال مصرف ماست جایگزین شیر شود.
6/ کودکان بالای 6 ماه روزانه با شش وعده غذا تغذیه شوند و در برنامه غذایی کودک گوشت، ماهی، مرغ و تخم مرغ گنجانده شود.
7/ بـرای اطمینان از دریافت ویتـامین ها و املاح توصیه می شود در طبخ سوپ از انواع سبزی های زرد و سبز استفاده شود. آب هویج و آب سیب طبیعی نیز انتخاب های خوبی برای تغذیه این کودکان هستند.
8/ دریافت بیشتر منابع غذایی حاوی اسید فولیک ( سبزی های برگ سبز)، آهن و روی ( گوشت ها،تخـم مرغ و حبـوبات) توصیـه می شـود.
9/ هنـگامی که اسهـال 14 روز یا بیشتـر طول بکشد به آن اسهـال پایدار اطـلاق می شود. این نـوع اسهال در بیماران سوء تغذیه ای و کودکان محروم از شیرمادر بیشتر دیده می شود. یکی از دلایل اسهال پایدار می تواند حساسیت نوزاد یا شیرخوار به پروتئین شیرگاو باشد. که حسب تشخیص پزشک در این صورت مادر مصرف فرآوردهای لبنی و حتی گوشت گاو را باید محدود کند.
∴ تغـذیه کودک مبتـلا به عفـونت حاد تنفسـی
در این شـرایط به واسطه کم اشتها شـدن کودک، افزایش متـابولیسم، خطـر تعادل منفی انـرژی و به دنبال آن کاهش رشد و آسیب پذیر شدن نسبت به سوء تغذیه وجود دارد. تغذیه صحیح کودک در هنـگام بیماری و پس از آن در کنتـرل عوارض این بیمـاری و جبران عقب افتـادگی های رشـد دوران بیمـاری مؤثر است.
الف- در هنـگام بیمـاری
• برای کودکان کوچکتر از 6 ماه یا کودکانی که غذای کمکی برای آنها شروع نشده است باید دفعات تغذیه با شیر مادر بیشتر شود.
• به کودکان بزرگتر از 6 ماه غذاهایی داده شود که نسبت به حجم آن از بالاترین میزان کالری و مواد غذایی برخوردار باشد. براساس سن کودک این غذاها باید مخلوطی از غلات ، حبوبات موجود محلی یا مخلوطی از غلات و گوشت و مرغ باشد و برای مقوی تر شدن این غذاها می توان به آنها کمــی روغن مایع یا کره اضافـه کرد. فرآورده هـای لبنی و تخم مرغ نیز مناسب می باشند ( سفیده تخم مرغ به کودک زیر یکسال داده نشود) و باید کودک را ترغیب کرد تا جائیکه میل دارد غذا بخورد.
• دادن مایعات غذایی گرم نظیر سوپ به کودکان مبتلا به سرماخوردگی و سرفه در بهبود علایم بالینی و جبران آب از دست رفته از طریق تب کمک می کند.
• افزایش استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین c (میوه ها و سبزی های تازه) و روی (گوشت و حبوبات) جهت تقویت سیستم ایمنی کودک توصیه می شود.
• در کودکان بالای یکسال دادن مقداری عسل با چای ولرم به بهبود کودک مبتلا به عفونت تنفسی و سرفه کمک می کند.
ب- بعـد از بیمـاری (دوران نقـاهـت)
وقتی که کودک بیمار باشد معمولاً کمتر غـذا می خورد بنابراین پس از برطرف شدن عفونت تنفسی باید به مدت دو هفتـه یا تا وقتی که کودک دوباره به وزن طبیعی برسد روزی یک وعـده غذای اضافی به کـودک داده شود. این کار به او کمک خواهد کرد که سـلامت طبیعی خود را بازیافته و از ابتلای او به سـوءتغذیه جلوگیری شود. سوء تغذیه احتمال بروز مجـدد عفـونت تنفـسی و اسهـال را به صورت وخیم تر افزایش می دهد.
∴ تغـذیه کـودک تـب دار
تب با کاهش اشتهاء و افزایش متابولیسم بدن در روند تغـذیه کودک اختلال ایجاد می کند.
در این مـوقع توصیـه های زیر مفید است:
• در کـودکان کمتـر از 6 ماه تـداوم تغذیه با شیـرمادر و یا شیـر مصنوعی (در شیرخواران محروم از شیر مادر)
• تـداوم تغـذیه با شیـرمادر همـراه با غـذاهای مایع در کـودکان بالای 6 ماه
• افـزایش تعداد دفعـات تغذیه حتی با حجـم کم جهت جبـران کاهش اشتـهای کـودک
• توجـه به تغـذیه بعد از بیماری جهـت جبـران عقب افتـادگی هـای احتمـالی رشـد
∴ توصیـه های تغـذیه ای کـودکان بیمـار
